کاهش ۱۹ درصدی ورودی آب به مخازن سدهای کشور نسبت به سال گذشته، زنگ خطر جدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی در سال جاری محسوب میشود. در پایتخت، هرچند مدیریت مصرف توسط شهروندان باعث کاهش ۱۰۰ میلیون مترمکعبی برداشت از سدها شده، اما وضعیت ذخایر سدهای امیرکبیر و لتیان همچنان نیازمند پایش دقیق است.
به گزارش مجله اینترنتی مفید، کشور در حالی ششمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه میکند که علیرغم افزایشهای نسبی در میزان بارندگیها، حجم ذخایر سدهای تأمینکننده آب تهران و دیگر نقاط کشور با کاهش محسوس روبهرو شده است. آمارهای رسمی منتشر شده تا پایان آذرماه حکایت از این دارد که تنها ۳۴ درصد از کل ظرفیت سدهای کشور پر شده است.
کاهش بارشها در ایران ریشه در تغییرات گستردهتر اقلیمی در منطقه خاورمیانه و آسیای میانه دارد که به نظر میرسد الگوی کلی سامانههای بارشی منطقه را تحت تأثیر قرار داده است؛ به طوری که برخی کارشناسان تأکید میکنند که این کاهش صرفاً مختص ایران نیست، بلکه یک روند منطقهای محسوب میشود. در کنار این تغییرات طبیعی و اقلیمی در مقیاس بزرگ که ممکن است خارج از کنترل مستقیم کشور باشد، عواملی نیز دخیل هستند که به مدیریت منابع و شرایط محیطی باز میگردد.
به عنوان مثال، مطالعات علمی نشان دادهاند که افت سطح آبهای زیرزمینی به ازای هر ده متر کاهش، میتواند منجر به پنج تا پانزده درصد کاهش در میزان بارندگی مؤثر شود، که این موضوع یک حلقه معیوب از برداشت بیرویه و کاهش ظرفیت جذب رطوبت توسط زمین را نشان میدهد. همچنین، فعالیتهای انسانی، تغییر کاربری اراضی و اثرات منطقهای تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش جهانی، همگی بر کاهش تعداد و شدت سامانههای بارشی مؤثر در کشور تأثیرگذار بودهاند.
در نهایت، عدم رسیدن یا ضعیف بودن برخی سامانههای بارشی کلیدی در فصول مهم سال، عامل مستقیم کمبارشی و تشدید خشکسالی در مناطق مختلف کشور بوده است.این در شرایطی است که پیشبینیهای پیشین مبنی بر خروج تدریجی سدهای مهمی نظیر امیرکبیر، لتیان و ماملو از مدار بهرهبرداری به دلیل تداوم شرایط تنش آبی، با اقدامات صورت گرفته از سوی وزارت نیرو محقق نشده است، اما این بدان معنا نیست که وضعیت از ثبات برخوردار است.
تحلیل آماری ورودی و خروجی مخازن
با این وضعیت و بر اساس آخرین دادهها، میزان ورودی آب به مخازن کل کشور از ابتدای سال آبی (مهرماه) تا بیست و نهم آذرماه، با ثبت رقمی معادل ۴.۰۹ میلیارد متر مکعب، نسبت به مدت مشابه سال گذشته که ۵.۰۴ میلیارد متر مکعب بود، ۱۹ درصد کاهش نشان میدهد. همزمان، میزان کل خروجی سدها نیز در مقایسه با سال گذشته ۲۵ درصد کاهش یافته که نشاندهنده تلاش برای مدیریت مصرف است. حجم آب موجود در مخازن در حال حاضر ۱۷.۴۶ میلیارد مترمکعب برآورد میشود، که این عدد نسبت به ۲۲.۵۳ میلیارد مترمکعب ثبت شده در سال گذشته، ۲۲ درصد افت داشته است.
سدهای در معرض خطر؛ بحران در ۱۴ حوضه آبریز اصلی
بررسی وضعیت سدهای کلیدی کشور نشاندهنده توزیع نامتوازن و بحرانی در برخی مناطق است. در حال حاضر، ۱۴ سد مهم در سراسر کشور با درصد پرشدگی کمتر از ۱۰ درصد دست و پنجه نرم میکنند. در استان تهران، سدهای لار، امیرکبیر و لتیان در این فهرست قرار دارند. همچنین سد زایندهرود در اصفهان، دوستی و طرق در خراسان رضوی، پانزده خرداد در حوضه قمرود، بوکان در آذربایجان غربی، سفید رود در گیلان، تهم در زنجان، تنگوئیه سیرجان در کرمان، وشمگیر، گلستان و بوستان در گلستان، رودبال داراب در فارس و سد ساوه در مرکزی، همگی زیر سطح هشدار ۱۰ درصد قرار دارند. این وضعیت در حالی است که ارتفاع کلی ریزشهای جوی کشور ۶۲ میلیمتر بوده که نسبت به دوره مشابه درازمدت (۵۹.۵ میلیمتر) اندکی بالاتر و نسبت به سال آبی گذشته (۳۸.۸ میلیمتر) قابل توجه است؛ هرچند میزان بارشها در ۹ استان نسبت به سایر نقاط کشور به شکل محسوسی کمتر بوده است.
راهکارهای مدیریت بحران در پایتخت
در مورد وضعیت پایتخت، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرده است که به واسطه همکاری شهروندان در مدیریت مصرف، برداشت از سدهای تأمینکننده آب این استان در هشت ماهه ابتدایی سال ۱۰۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته است.
