زنگ خطر ۲۰ درصدی آلودگی کلانشهرها توسط موتورسیکلتها/حرکت ۱۲ میلیون دستگاه فرسوده در خیابانها
همزمان با تشدید بحران آلودگی هوا در شهرهای بزرگ، آمارها نشان میدهند که تنها یک بخش از این معضل، یعنی ناوگان فرسوده موتورسیکلتها، مسئولیت سهمی قابل توجه را بر عهده دارد. دستکم ۳۰ درصد از آلایندگی کلانشهرها مستقیماً ناشی از تردد این وسایل نقلیه قدیمی است؛ آن هم در شرایطی که بیش از ۱۲ میلیون دستگاه موتورسیکلت کهنه و پرمصرف، در خیابانهای کشور، بهویژه پایتخت، جولان میدهند.
به گزارش مجله اینترنتی مفید؛ چندی است که با تبلیغات فراوان طرحی از سوی دولت به منظور نوسازی موتور سیکلتهای شهری معرفی میشود. در این طرح صاحبان موتور سیکلتهای فرسوده میتوانند با تحویل وسیله خارج از رده خود، تسهیلات خرید موتور سیکلت جدید دریافت کنند. اما در حاشیه این طرح این سوال مطرح میشود که آیا حذف موتور سیکلتهای فرسوده تا این حد مهم است که برای آنها تسهیلات میلیونی در نظر گرفته شود و یا این طرح تنها برای حمایت از تولید کنندگان موتور سیکلت طراحی شده است؟
شمار موتورسیکلتهای در حال تردد در کشور بر اساس گزارشها و اعلام مراجع مختلف بین حدود ۱۱ تا ۱۳.۵ میلیون دستگاه ذکر شده است؛ از این میان گزارشهایی وجود دارد که حدود ۹۰الی ۹۱ درصد ناوگان در سن فرسودگی قرار دارند یا با معیارهای بهروز مطابقت ندارند. این ارقام نشان میدهد مشکل فرسودگی در مقیاس ملی جدی است.
بر پایه سیاهه انتشار و مطالعات ملی، سهم موتورسیکلتها در مجموع انتشار آلایندههای ناشی از حملونقل قابلتوجه است؛ در یک گزارش اشاره شده که موتورسیکلتها حدود ۲۱.۳ درصد از انتشار آلایندههای حملونقلی و حدود ۱۰.۱ درصد از انتشار ذرات معلق را به خود اختصاص دادهاند. این نسبتها نشان میدهد که حتی با سهم کمتر از خودروها در تعداد مطلق، کارکرد و فناوری فرسوده موتورسیکلتها میتواند شدت انتشار را بالا ببرد.
پژوهشهای بینالمللی و گزارشهای کارشناسی نیز بر نقش فناوریهای قدیمی کاربراتوری موتورسیکلتها در افزایش انتشار CO، VOC و ذرات معلق تأکید دارند؛ توصیه عمومی سیاستگذاران به سمت تشویق جایگزینی با موتورسیکلتهای پاکتر از جمله برقی و بهروزرسانی تجهیزات معاینه فنی بوده است.
ابعاد اقتصادی مسئله
افزایش ذرات معلق و آلایندههای گازی مرتبط با موتورسیکلتهای فرسوده، هزینههای مستقیم درمانی و بار سالانه بیماریهای تنفسی و قلبی را بالا میبرد و بهرهوری نیروی کار شهری را کاهش میدهد. کاهش کیفیت هوا همچنین میتواند هزینه فرصت سرمایهگذاری شهری و گردشگری را افزایش دهد .
همچنین موتورسیکلتهای فرسوده بهدلیل کارایی پایینتر، مصرف سوخت بیشتری دارند که منجر به افزایش واردات یا مصرف بیرویه سوخت و فشار بر بودجه خانوارها و اقتصاد کلان میشود. گزارشها فقدان سازوکارهای کافی برای اسقاط و نوسازی را عامل تداوم این وضعیت میدانند.
فرسودگی ناوگان موتورسیکلت نهتنها آلودگی را تشدید میکند، بلکه با سهم بالای تصادفات موتورسواران در برخی کلانشهرها، هزینههای اجتماعی و اقتصادی را نیز افزایش میدهد.
تحلیلی از کانالهای انتشار و حساسیت اقتصادی
موتورسیکلتهای کاربراتوری و قدیمی در انتشار هیدروکربنها ، ترکیبات آلی فرّار و ذرات نقش نامتناسبی دارند؛ بنابراین سیاستهای فنی (معاینه فنی مؤثر، استاندارد سوخت، جایگزینی موتورهای پاک) میتواند نسبت هزینه-فایده مطلوبی داشته باشد، چرا که کاهش انتشار از این منبع مستقیماً قابل اندازهگیری و سریعتر از برخی منابع دیگر است.
آیا اسقاط موتورهای فرسوده موثر است؟
آمارهای رسمی و گزارشهای معتبر نشان میدهد که ناوگان بزرگ و فرسوده موتورسیکلتها در ایران یک ریسک زیستمحیطی و اقتصادی قابلتوجه است: از یکسو سهم معنیداری در انتشار آلایندهها دارد و از سوی دیگر هزینههای سلامت، انرژی و ایمنی را تشدید میکند. برای مهار این تهدید نیاز به یک بسته سیاستی ترکیبی شامل نوسازی هدفمند، تقویت معاینه فنی و مقرراتگذاری همراه با مشوقهای مالی و توسعه زیرساختهای پاک وجود دارد. اقدام عاجل دولت و نهادهای مسئول میتواند از بار اقتصادی ناشی از آلودگی و هزینههای بعدی جلوگیری کند.
حسین آخانی، کارشناس اقتصاد محیطزیست در گفتوگو با خبرنگار اقتصادی آنا با اشاره به بررسی طرح تعویض موتورسیکلتهای فرسوده، بر نقش جدی این وسایل در افزایش آلودگی هوای کلانشهرها تأکید کرد.
آخانی اظهار کرد: برآوردها نشان میدهد حدود ۲۰ درصد آلودگی شهرها به موتورسیکلتها مربوط است. این میزان، رقم بسیار قابل توجهی است؛ بهویژه اینکه بخش زیادی از موتورسیکلتهای موجود در کشور فرسوده بوده و سطح آلایندگی آنها حتی از برخی خودروها بیشتر است.
وی افزود: اگرچه مصرف سوخت موتورسیکلتها کمتر است، اما به دلیل قدیمی بودن فناوری موتورهای موجود، میزان آلایندگی آنها در حدی است که میتوان آنها را یکی از عوامل مهم آلودگی هوا در شهرهای بزرگ دانست. با این حال بررسی دقیق نرخ تولید آلایندهها نیازمند نظر متخصصان فنی حوزه مهندسی موتور است.
این کارشناس اقتصاد محیطزیست، خودروها را مهمترین منبع آلایندگی شهری دانست و توضیح داد: پس از خودروها، صنایع از جمله نیروگاهها و واحدهای صنعتی، تجهیزات گرمایشی خانگی و موتورخانهها سهم قابل توجهی در تولید آلودگی دارند.
آخانی همچنین ذرات گرد و غبار را یکی از اجزای اصلی آلودگی شهرهای بزرگی مانند تهران عنوان کرد و گفت: وجود معادن، تخریبهای محیطی، چرای بیرویه دام و ساختوسازهای گسترده در اطراف تهران، همگی به افزایش ریزگردهای موجود در هوای شهر کمک میکنند.
آخانی در بخش دیگری از سخنانش به تأثیر بلندمرتبهسازی بر تشدید آلودگی اشاره کرد و گفت: هر عاملی که به صورت فیزیکی مانع جریان باد شود، خصوصاً در روزهای وارونگی دما، موجب تشدید سکون هوا و افزایش غلظت آلایندهها خواهد شد. بسیاری از بادهای تهران از سمت غرب وارد میشوند و بلندمرتبهسازیهای انجامشده در این مناطق تأثیر قابل توجهی در کاهش تهویه طبیعی شهر داشته است.
وی در پایان تنها راه پایدار کاهش آلودگی هوا را توسعه حملونقل عمومی دانست و تأکید کرد: اگر قصد داریم از چرخه آلودگی هوا رها شویم، باید حملونقل عمومی را تقویت کنیم؛ هیچ گزینه جایگزین مؤثری وجود ندارد.
