مجله اینترنتی مفید، مریم صحراگرد، مهدی تفضلی– این چهارمین ویرایش از تحلیل چشمانداز جهانی مالی گذار انرژی (پیشتر، چشمانداز جهانی مالی انرژی تجدیدپذیر) است که مشترکا توسط آژانس بینالمللی انرژی تجدیدپذیر (IRENA) و ابتکار سیاست اقلیمی (CPI) تهیه شده است. از سال ۲۰۱۸، این تحلیلهای چشمانداز هدف ارائه جامعترین نمای کلی از سرمایهگذاریهای انرژی تجدیدپذیر را داشتهاند و روندها را براساس فناوری، مصرف نهایی، منطقه، نوع و منبع سرمایهگذاری (عمومی یا خصوصی) و ابزار مالی تحلیل میکنند. گزارش امسال پوشش خود را به بخشهای اضافی گذار انرژی، از جمله شبکههای برق، ذخیرهسازی انرژی، بهرهوری انرژی، هیدروژن سبز و برقیسازی حملونقل گسترش میدهد. همچنین دادههایی در مورد پمپهای حرارتی، جذب و ذخیره کربن (CCS) و سایر فناوریهای گذار انرژی ارائه میشود؛ بنابراین این سری، تغییر نام یافته است.
در مقایسه با تحلیلهای قبلی، این ویرایش ۲۰۲۵:
● دادههای ریزتر و جزئیتری در مورد سرمایهگذاریهای گذار انرژی فراتر از انرژیهای تجدیدپذیر را شامل میشود و روندها را براساس منطقه، نوع و منبع تأمین مالی و ابزار مالی تحلیل میکند.
● تأثیر تورم بر کل سرمایهگذاری را با تبدیل سرمایهگذاریها از قیمتهای جاری به قیمتهای ثابت کنترل میکند.
● شامل فصلی در مورد سرمایهگذاریها در زنجیرههای تأمین میشود که برای بومیسازی زنجیرههای ارزش، حداکثرسازی منافع اجتماعی-اقتصادی، تضمین امنیت عرضه و کاهش وابستگی به واردات حیاتی است.
● فراتر از تحلیل سرمایهگذاریها براساس منبع (عمومی یا خصوصی) رفته و بین صندوقهای اثرگذار (شامل کمکهای بلاعوض و بدهی ترجیحی) و سرمایه انگیزهمحور (سود-محور) تمایز قائل میشود. زیرا مرزهای محرکهای سرمایهگذاری به طور فزایندهای محو میشود: بودجههای عمومی به لحاظ ریسکگریزی و انتظار بازدهی متناسب با ریسک، بیش از پیش رفتاری شبیه سرمایه خصوصی پیدا میکنند و صندوقهای خصوصی در قالب مسئولیت اجتماعی شرکتی و فعالیتهای بشردوستانه، در سرمایهگذاریهای اثربخش بدون انتظار بازده مالی مشارکت میکنند.
با ارتقای درک از چشمانداز کنونی مالی گذار انرژی، از جمله بزرگترین بازیگران و نحوه تفاوت آنان در حوزههای مختلف، این سری گزارشها هدف اطلاعرسانی به سیاست عمومی و تصمیمگیریهای سرمایهگذاری و پشتیبانی از همسوسازی جریانهای مالی با اهداف جهانی اقلیمی و توسعه پایدار را دنبال میکند.
این گزارش به شرح زیر ساختار یافته است:
فصل ۱: نمای کلی از سرمایهگذاریهای گذار انرژی را ارائه میدهد شامل انرژی تجدیدپذیر، شبکهها، ذخیرهسازی باتری، حملونقل برقی (خودروهای الکتریکی و زیرساخت شارژ)، بهرهوری انرژی و هیدروژن سبز – و مقایسهای با سرمایهگذاری مورد نیاز تحت سناریوی ۱.۵ درجه سانتیگراد آژانس بینالمللی انرژی تجدیدپذیر براساس گزارشهای «چشمانداز گذار انرژی جهان ۲۰۲۴» ترسیم میکند. این فصل همچنین سرمایهگذاریهای گذار انرژی را در بستر گستردهتر سرمایهگذاریهای بخش انرژی به طور کلی، از جمله سوختهای فسیلی، قرار میدهد.
فصل ۲: سرمایهگذاریهای انرژی تجدیدپذیر را براساس فناوری و منطقه (مقصد و مبدأ) تحلیل میکند.
فصل ۳: سرمایهگذاریهای انرژی تجدیدپذیر را براساس منبع سرمایهگذاری (عمومی یا خصوصی)، ابزار مالی و محرک سرمایهگذاری (اثرمحور یا سودمحور) بررسی میکند. فصل¬های دوم و سوم همچنین سرمایهگذاریها را برای کشورها یا گروه کشورهای زیر تحلیل میکنند: چین، اقتصادهای پیشرفته، بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه گروه بیست (G۲۰) (به استثنای چین و اتحادیه آفریقا)، اقتصادهای در حال توسعه غیر G۲۰ و کشورهای کمتر توسعهیافته.
فصل ۴: سرمایهگذاریها در بخشهای خاصی از زنجیرههای تأمین گذار انرژی را مورد بحث قرار میدهد: تولید (بازارهای فتوولتائیک خورشیدی، باتریها و اتاقکهای توربین بادی) و معدنکاری (لیتیم، کبالت و نیکل)، با تمرکز بر بازارهای کلیدی.
نتیجهگیری: تغییر ساختاری لازم برای تحقق تأثیرات اجتماعی-اقتصادی مثبت بالقوه گذارهای انرژی را مورد بحث قرار داده و برخی توصیهها برای دستیابی به اهداف جهانی توسعه پایدار و اقلیمی را برجسته میسازد.
در طول گزارش، تحلیل بر جدیدترین روندها تمرکز دارد و – در هر جا که موجود باشد – از دادههای اولیه سال ۲۰۲۴ استفاده میکند. مقایسهها با سالهای قبل براساس میانگین سرمایهگذاریهای سالانه طی دو سال (۲۰۲۲ و ۲۰۲۳) است تا نوسانات کوتاهمدت ناشی از تعهدات پروژههای بزرگ در سالهای منفرد تعدیل شود.
براساس گزارش جامع «چشمانداز جهانی مالی گذار انرژی ۲۰۲۵» که حاصل همکاری مشترک آژانس بینالمللی انرژی تجدیدپذیر (IRENA) و ابتکار سیاست اقلیمی است، سرمایهگذاری جهانی در بخشهای حیاتی گذار انرژی شامل انرژیهای تجدیدپذیر، شبکههای برق هوشمند، ذخیرهسازی باتری، هیدروژن سبز و برقیسازی حملونقل در سال ۲۰۲۴ به رکورد جدیدی دست یافته است. این گزارش که چهارمین ویرایش از مجموعه تحلیلهای سالانه این نهادها محسوب می¬شود، برای نخستین بار با تغییر نام از «چشمانداز جهانی مالی انرژیهای تجدیدپذیر» به «گذار انرژی»، دامنه تحلیلی خود را به شکل قابل¬توجهی گسترش داده و برای درک بهتر تحولات مالی این عرصه، دادههای مربوط به فناوریهایی مانند؛ پمپهای حرارتی، جذب و ذخیره کربن و سایر فناوریهای نوظهور را نیز در بر می¬گیرد.
یکی از تحولات کلیدی در روش¬شناسی این گزارش، کنترل اثر تورم بر ارقام سرمایهگذاری با تبدیل دادهها به قیمتهای ثابت است که تصویر واقعیتری از رشد سرمایهگذاریها ارائه می¬دهد. همچنین این گزارش با افزودن فصل ویژه¬ای به تحلیل سرمایهگذاری در زنجیره تأمین گذار انرژی، بر اهمیت حیاتی توسعه ظرفیتهای تولیدی محلی در بخشهایی مانند ساخت پنلهای خورشیدی، باتریها و تجهیزات توربینهای بادی و نیز استخراج مواد معدنی کلیدی مانند¬؛ لیتیوم، کبالت و نیکل تأکید می¬کند. این تمرکز نه تنها برای امنیت زنجیره تأمین جهانی، بلکه برای حداکثرسازی منافع اقتصادی و اجتماعی در سطح کشورها ضروری تشخیص داده شده است.
نکته برجسته دیگر در این تحلیل، خروج از دستهبندی سنتی سرمایهگذاری به صورت عمومی و خصوصی و معرفی تمایز جدید میان «سرمایه اثر-محور» و «سرمایه سود-محور» است. این تغییر نگرش از آنجا نشات می¬گیرد که امروزه مرز بین انگیزه¬های بخش عمومی و خصوصی در حال محو شدن است؛ به طوری که صندوقهای عمومی اغلب با منطقی مشابه سرمایهگذاران خصوصی، به دنبال بازده مالی متناسب با ریسک هستند و در مقابل، سرمایهگذاران خصوصی تحت چارچوب مسئولیت اجتماعی و فعالیتهای بشردوستانه، به پروژههایی با تأثیر اجتماعی و محیطزیستی بالا بدون انتظار بازده مالی مستقیم وارد می-شوند.
گزارش با ارائه تحلیلی مقایسهای بین سرمایهگذاریهای جاری و مسیر سرمایهگذاری مورد نیاز برای محدود کردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتیگراد -مطابق سناریوی آژانس بینالمللی انرژی تجدیدپذیر- هشدار می¬دهد که جهان برای رسیدن به این هدف بلندپروازانه نیاز به سه برابر کردن سرعت و حجم سرمایهگذاریهای کنونی خود دارد. این سند با بررسی روندها در منطقههای مختلف جهان و گروههای کشورها از جمله اقتصادهای پیشرفته، اقتصادهای نوظهور بزرگ و کشورهای کمتر توسعهیافته، هدف نهایی خود را کمک به تصمیمگیران سیاسی و سرمایهگذاران برای همسو کردن جریانهای مالی با اهداف توافقنامه پاریس و آرمانهای توسعه پایدار قرار داده است.
به صورت خلاصه این گزارش نشان میدهد که سرمایهگذاری در فناوریهای گذار انرژی همچنان به شدت در حال افزایش است، اما با سرعتی کمتر از سالهای گذشته، در واقع در سال ۲۰۲۴، ۲.۴ تریلیون دلار در گذار انرژی سرمایهگذاری شد – رکوردی بیسابقه و افزایشی ۲۰ درصدی نسبت به میانگین سطوح سالانه ۲۰۲۲/ ۲۰۲۳
حدود یک سوم سرمایهگذاری در گذار انرژی در سال ۲۰۲۴ به سمت فناوریهای انرژی تجدیدپذیر هدایت شده و سرمایهگذاری در انرژی تجدیدپذیر را به ۸۰۷ میلیارد دلار رسانده است.
۹۶ درصد از سرمایهگذاریهای انرژی تجدیدپذیر به بخش برق اختصاص یافت و روند بلندمدت خود را ادامه داده است.
انرژی خورشیدی فتوولتائیک با افزایش ۴۹ درصدی، به رکورد ۵۵۴ میلیارد دلار سرمایهگذاری در سال ۲۰۲۴ رسیده است.
سرمایهگذاری برای دستیابی به اهداف انرژیهای تجدیدپذیر ۲۰۳۰ کافی نیست
سرمایهگذاری در فناوریهای کلیدی گذار انرژی هنوز از سطح مورد نیاز برای همسو شدن با چشمانداز IRENA که در گزارش پیشرفت اجماع ارائه شده در امارات متحده عربی در مورد سه برابر کردن ظرفیت انرژی تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ ذکر شده است، کمتر است.
بیشترین افزایش برای سرمایهگذاری در بهرهوری انرژی مورد نیاز است. سرمایهگذاری در هیدروژن سبز و جذب و ذخیرهسازی کربن (CCS) در سال ۲۰۲۴ کاهش یافت و باید به شدت افزایش یابد. اگرچه سرمایهگذاری در ذخیرهسازی باتری تا سال ۲۰۲۴ رشد قوی داشته است، اما هنوز هم باید سه برابر شود.
سرمایهگذاری در فناوریهای تجدیدپذیر باید سرعت بگیرد
فراتر از انرژی خورشیدی، سرمایهگذاری در سایر فناوریهای تجدیدپذیر، از جمله انرژی بادی ساحلی و فراساحلی، انرژی دریایی، انرژی زمینگرمایی، انرژی زیستی و برقآبی، همچنان بسیار کمتر از آن چیزی است که برای دستیابی به هدف سه برابر کردن انرژی تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ مورد نیاز است.
برای رفع کمبود سرمایهگذاری جهانی، پشتیبانی سیاستی اختصاصی و راهحلهای تأمین مالی متناسب برای هر فناوری و زمینه مورد نیاز است.
سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر، شبکهها و ذخیرهسازی، سوختهای فسیلی را پشت سر گذاشت
سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر، شبکهها و ذخیرهسازی باتری، که برای تحقق تعهد به سه برابر کردن ظرفیت انرژیهای تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ ضروری است، در سال ۲۰۲۴ از سرمایهگذاری در سوختهای فسیلی پیشی گرفت.
با این حال، هزینههای سوختهای فسیلی رو به افزایش است. امور مالی عمومی نقش محوری در گذار انرژی ایفا میکند و جریانهای مالی عمومی باید منجر به تغییر از سوختهای فسیلی و هدایت سرمایهگذاریهای خصوصی بسیار بزرگتر شوند.
نابرابری در توزیع سرمایهگذاریها همچنان ادامه دارد
اختلاف قابل توجهی در توزیع سرمایهگذاریهای انرژیهای تجدیدپذیر همچنان وجود دارد که همچنان در چین و اقتصادهای پیشرفتهای که به منابع مالی کافی و مقرون به صرفه دسترسی دارند، متمرکز است.
تنها ۲٪ از رکورد ۸۰۷ میلیارد دلار سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۴ به کشورهای کمتر توسعهیافته رسیده است. این کمبود مزمن سرمایهگذاری با وجود نیازهای مبرم به انرژی ادامه دارد و بیش از ۶۶۶ میلیون نفر هنوز بدون برق هستند.
شکاف منطقهای در سرمایهگذاریهای تجدیدپذیر افزایش مییابد
توزیع سرمایهگذاریهای انرژی تجدیدپذیر، بهویژه نسبت به سهم منطقهای جمعیت جهان، همچنان نامتناسب است. چین، اروپا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه به ازای هر نفر حدود ۱۵ برابر بیشتر از کشورهای جنوب صحرای آفریقا سرمایهگذاری دریافت میکنند.
تکیه مداوم بر سرمایه خصوصیِ سودمحور، برخی کشورها را عقب نگه میدارد. بخش دولتی باید در زمینههایی که سرمایه خصوصی در دسترس نیست، این گذار را هدایت کند.
مجموعا نیاز به تأمین مالی تأثیرمحور بیشتر است
تأمین مالی تأثیرمحور، از جمله وامهای اعطایی با نرخ بهره پایین و دورههای بازپرداخت طولانی، برای جلوگیری از تشدید بار بدهی، بهویژه در بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه، بسیار مهم خواهد بود.
تصمیمات سرمایهگذاری باید علاوه بر پتانسیل سودآوری، بر اساس عوامل دیگری باشد که اهداف اقلیمی، زیستمحیطی، اجتماعی-اقتصادی و توسعهای را در بر میگیرد. علاوه بر این، چارچوبهای شفاف و قوی برای هدایت تأمین مالی تأثیرمحور مانند کمکهای مالی به پروژههای انرژی تجدیدپذیر مورد نیاز است.
منبع: Global landscape of energy transition finance ۲۰۲۵
