چند سالی است که نمایشگرهای بزرگ به یکی از ویژگیهای مشترک خودروهای جدید تبدیل شدهاند. این نمایشگرها اگرچه تجربه دیجیتالی کاربران را ارتقا دادهاند، اما در عین حال چالشهای متفاوتی را ایجاد کردهاند. برای مثال قبلاً تنظیم سیستم تهویه یا پخش موسیقیهای مورد علاقه به آسانی و از طریق دکمههای اختصاصی انجام میشد؛ ولی در برخی مدلها انجام این کارهای ساده نیازمند جستجو و گشتن در منوهای بعضاً تو در تو است. یک پژوهش علمی تازه تأیید میکند که این تجربه نه تنها آزاردهنده است، بلکه خطراتی جدی به دنبال دارد.
حذف دکمهها و بروز یک مشکل بزرگ
مطالعهای جدید نشان میدهد استفاده از صفحه نمایشهای لمسی بزرگ در حین رانندگی، تمرکز راننده را به شکل محسوسی کاهش میدهد و ایمنی را به خطر میاندازد. حال آنکه بسیاری از خودروسازان این نمایشگرهای عظیم را به عنوان یک مزیت رقابتی و نقطه فروش تبلیغ میکنند.
در دو دهه اخیر، این نوع نمایشگرها که شبیه تبلتهای بزرگ هستند، به تدریج جای دکمهها و کنترلهای فیزیکی را در کابین خودروها گرفتهاند. کار تا جایی پیش رفته که در محصولات برخی برندها، مانند تسلا، تقریباً تمام کنترلها به منوهای دیجیتال منتقل شدهاند.
با این حال، نارضایتی رانندگان از منوهای تو در تو و نبود کنترلهای فیزیکی آنقدر افزایش یافته که حتی برخی خودروسازان به بازگرداندن دکمهها فکر کردهاند. حالا یک تحقیق دانشگاهی معتبر، این نارضایتی را با اعداد و دادههای علمی تأیید میکند.
تحقیق دانشگاه واشنگتن و موسسه تحقیقاتی تویوتا چه میگوید؟
این پژوهش که توسط دانشگاه واشنگتن (UW) و موسسه تحقیقاتی تویوتا انجام شده، با عنوان
«صفحه نمایشهای لمسی در حرکت: سنجش تأثیر بار شناختی بر حواسپرتی رانندگان» در سپتامبر ۲۰۲۵ در یکی از نشریات علمی منتشر شده است.
در این تحقیق، ۱۶ شرکتکننده در یک شبیهساز رانندگی بسیار پیشرفته قرار گرفتهاند. پژوهشگران حرکات چشم و دست، میزان گشاد شدن مردمک چشم و هدایت الکتریکی پوست را بررسی کردهاند تا میزان فشار ذهنی رانندگان را اندازهگیری کنند. محققان از رانندگان خواستهاند همزمان با رانندگی در یک محیط شهری شبیهسازیشده، با صفحه نمایش لمسی خودرو کار کنند و وظایفی مبتنی بر حافظه انجام دهند؛ وظایفی که برای سنجش بار شناختی مغز طراحی شدهاند.
نتیجه نگرانکننده؛ هم رانندگی بدتر شد، هم کار با نمایشگر
نتیجه مطالعه کاملاً روشن است. زمانی که رانندگان در حال حرکت مجبور به انجام وظایف معمول روی صفحه نمایش شدهاند، هم کیفیت رانندگی افت کرده و هم دقت و سرعت کار با نمایشگر کاهش یافته است. هرچه وظیفه پیچیدهتر شده، عملکرد با شدت بیشتری افت کرده است.
نکته مهم اینجاست که پژوهش درباره پیام دادن یا وب گردی نیست. تمرکز مطالعه بر کارهای روزمرهای است که خودروسازان انتظار دارند راننده هنگام رانندگی انجام دهد؛ مانند تنظیم صدا، گوش دادن یا ارسال پیام صوتی و مدیریت سیستم سرگرمی. کارهایی که قبلاً با یک دکمه یا پیچ ساده انجام میشد، حالا به طور همزمان چشم، دست و تمرکز ذهنی راننده را درگیر میکند.
شبیهساز چه چیزی را آشکار کرد؟
در طول آزمایش، شرکتکنندگان در یک شهر شبیهسازیشده رانندگی کرده و با نمایشگر تعامل داشتهاند. پژوهشگران هم شاخصهای مختلفی مانند ثبات فرمان، زمان واکنش، حرکات چشم، دقت لمس و نشانههای استرس را ثبت کردهاند.
نتایج برای طرفداران نمایشگرهای بزرگ چندان خوشایند نیست. در سناریوی مذکور، دقت و سرعت عمل استفاده از صفحه نمایش لمسی بیش از ۵۸ درصد کاهش یافته؛ از سوی دیگر، انحراف خودرو از مسیر حرکت بیش از ۴۰ درصد افزایش پیدا کرده است. به بیان ساده، رانندگان هم در رانندگی بدتر عمل کردهاند و هم در استفاده از سیستم لمسی.
راه حل چیست؟ بازگشت به دکمهها یا هوشمندتر شدن سیستمها؟
شاید سادهترین پاسخ، بازگشت کامل به دکمههای فیزیکی باشد، اما واقعیت این است که این مسیر به طور کامل قابل بازگشت نیست. نمایشگرها برای خودروسازان ارزانتر، سادهتر و از نظر بازاریابی جذابتر هستند و احتمالاً بخش جداییناپذیر خودروهای آینده باقی میمانند. با این حال، پژوهشگران چند راهکار مشخص پیشنهاد دادهاند:
اول، کاهش تعداد منوها برای عملکردهایی که معمولاً هنگام رانندگی استفاده میشوند. این قابلیتها میتوانند همیشه به صورت مستقیم روی صفحه در دسترس باشند.
دوم، سیستمها میتوانند هوشمندتر شوند؛ به گونهای که رفتار راننده را پیشبینی کنند و دکمههای مهم را بزرگتر، واضحتر و با رنگهای قابل تشخیصتر نمایش دهند.
سوم، استفاده از سیستمهای حساس به بار شناختی. این سیستمها میتوانند تشخیص دهند که راننده تحت فشار ذهنی بالاست و در این شرایط، برخی قابلیتها را موقتاً محدود کنند یا به راننده هشدار دهند که تمرکز خود را دوباره به جاده معطوف کند.
لزوم طراحی برای انسان واقعی، نه راننده ایدهآل
نتیجه نهایی این پژوهش روشن است: رابط کاربری خودرو باید بر اساس رفتار واقعی انسانها طراحی شود، نه آنطور که خودروسازان دوست دارند رانندگان رفتار کنند. صفحه نمایشهای لمسی اگرچه مدرن و جذاب هستند، اما بدون طراحی هوشمندانه میتوانند به یکی از خطرناکترین اجزای کابین خودرو تبدیل شوند.
این پژوهش بار دیگر نشان میدهد آینده صنعت خودرو و موتورسیکلت، فقط به قدرت موتور و فناوریهای پیشرفته وابسته نیست، بلکه به ایمنی، سادگی و درک صحیح از رفتار راننده گره خورده است.
