در گفتوگو با آنا تاکید شد
مدیرکل سابق دفتر طرح و برنامه شرکت مدیریت منابع آب ایران، گفت: بزرگترین اشتباه در توسعه صنایع آببر و انتقال آنها، بیتوجهی به آمایش سرزمین و ملاحظات زیستمحیطی است.
به گزارش مجله اینترنتی مفید؛ ایران با قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمهخشک جهان، همواره با محدودیت منابع آب مواجه بوده است. در دهههای اخیر، توسعه صنایع آببر مانند فولاد، پتروشیمی، آلومینیوم و نیروگاههای حرارتی در مناطق مرکزی و کمآب کشور، فشار مضاعفی بر منابع آب زیرزمینی و سطحی وارد کرده است. در این شرایط، انتقال صنایع آببر به سواحل جنوبی کشور و بهویژه خلیج فارس، بهعنوان یکی از راهبردهای مهم توسعه پایدار مطرح شده است.
اما بایدها و نبایدهای توسعه صنایع آببر در سواحل جنوبی چیست؟
در همین رابطه مجید سیاری، مدیرکل سابق دفتر طرح و برنامه شرکت مدیریت منابع آب ایران، در گفتوگو با خبرنگار اقتصادی آنا، با تأکید بر لزوم پایبندی به اصول آمایش سرزمین در توسعه صنایع آببر، گفت: تصمیمگیری درباره استقرار یا انتقال صنایع باید مبتنی بر ظرفیت برد آبی، شرایط اقلیمی و ملاحظات زیستمحیطی باشد و نمیتوان صرفاً با نگاه اقتصادی و هزینه حملونقل، بارگذاری جدیدی بر منابع محدود آب کشور تحمیل کرد.
وی در تشریح مفهوم صنایع آببر اظهار کرد: همه صنایع به یک میزان مصرف آب ندارند و حتی تعریف «پرآببر بودن» نیز امری مطلق نیست، بلکه به نوع صنعت و اقلیم محل استقرار آن بستگی دارد. ممکن است یک صنعت فولادی در اقلیمی خاص پرآببر تلقی شود، اما همان صنعت در منطقهای دیگر، به دلیل شرایط متفاوت منابع آبی، فشار کمتری بر آب وارد کند.
تعریف صنایع پرآببر وابسته به اقلیم و ظرفیت منطقه
سیاری با اشاره به اینکه وزارت نیرو در حال تدوین استانداردهایی برای تعریف صنایع پرآببر است، افزود: میزان مصرف آب یک صنعت باید در شرایط بهینه عملکرد آن سنجیده شود، نه در وضعیتهای غیرواقعی. علاوه بر این، باید دید این آب در چه حوزه و با چه ظرفیتی تأمین میشود. استقرار هر صنعت نیازمند توجه همزمان به فرآیند تولید و توان طبیعی منطقه میزبان است.
پژوهشگر در حوزه آب، تأکید کرد: هیچگاه نباید بیش از ظرفیت طبیعی یک حوزه، چه در بخش جمعیت، چه کشاورزی و چه صنعت، بارگذاری انجام شود. هر منطقه دارای «ظرفیت برد آبی» مشخصی است؛ ظرفیتی که بهرهبرداری از منابع آب را بدون تخریب و با حفظ حقوق نسلهای آینده ممکن میسازد.
اولویت آب شرب در تصمیمگیریهای توسعهای
مدیرکل سابق دفتر طرح و برنامه شرکت مدیریت منابع آب ایران با اشاره به اولویتهای تخصیص آب گفت: در هر منطقه ابتدا باید نیاز آب شرب جمعیت تأمین شود، سپس آب کشاورزی و در ادامه آب صنعت مورد توجه قرار گیرد. تصمیم درباره استقرار یک صنعت زمانی قابل دفاع است که پس از تأمین نیازهای اولویتدار، ظرفیت مازاد آبی برای آن وجود داشته باشد.
به گفته وی، معیار اصلی برای جانمایی صنایع، میزان نیاز آبی در شرایط بهینه و ظرفیت منابع آبی منطقه پس از تأمین نیازهای اساسی است.
انتقال صنایع به سواحل؛ سادهانگاری یا تصمیم مبتنی بر مطالعه؟
سیاری در ادامه با اشاره به بحث انتقال صنایع به سواحل جنوبی کشور تصریح کرد: در نگاه اول ممکن است انتقال آب از دریا به محل کارخانه سادهتر از جابهجایی مواد معدنی به نظر برسد، اما واقعیت این است که شیرینسازی آب دریا، مصرف بالای انرژی، هزینههای پمپاژ و پیامدهای زیستمحیطی سنگینی به همراه دارد.
وی افزود: علاوه بر مصرف مستقیم آب کارخانه، استقرار یک صنعت موجب شکلگیری جمعیت، شهرکها و مشاغل جانبی میشود که مصرف آب را چند برابر میکند. بنابراین، نیاز آبی واقعی بسیار فراتر از مصرف اسمی کارخانه خواهد بود.
خط قرمزهای زیستمحیطی در توسعه صنایع ساحلی
این کارشناس منابع آب درباره توسعه صنایع آببر در سواحل گفت: هر نقطه ساحلی نسخه خاص خود را دارد و نمیتوان یک الگوی واحد برای همه مناطق پیچید. معیارها ثابتاند؛ توسعه پایدار، عدم تخریب محیط زیست و پرهیز از بارگذاری بیش از ظرفیت طبیعی. اما ظرفیتها حتی در مناطق مجاور نیز متفاوت است.
پژوهشگر حوزه آب، درباره آبشیرینکنها هشدار داد: فرآیند نمکزدایی باعث تولید پسابی با شوری بسیار بالا میشود که در صورت مدیریت نادرست میتواند به اکوسیستمهای دریایی، از جمله مرجانها و آبزیان حساس، آسیب جدی وارد کند. محل و نحوه تخلیه این پساب باید با مطالعات دقیق زیستمحیطی و مهندسی تعیین شود تا اثرات آن به حداقل برسد.
خطر شور شدن منابع آب زیرزمینی
سیاری با اشاره به برداشت آب در مناطق ساحلی و پسکرانهها خاطرنشان کرد: در این مناطق تعادل حساسی میان آب شیرین و شور وجود دارد. برداشت بیرویه میتواند موجب پیشروی آب شور و شور شدن سفرههای آب شیرین شود؛ پدیدهای که در بسیاری از مناطق کشور تجربه شده است. میزان مجاز برداشت باید بر اساس محاسبات دقیق مهندسی برای هر نقطه تعیین شود.
بزرگترین خطای سیاستگذاری؛ نادیده گرفتن آمایش سرزمین
مدیرکل سابق دفتر طرح و برنامه شرکت مدیریت منابع آب ایران در پایان بزرگترین اشتباه در توسعه صنایع آببر و انتقال آنها را بیتوجهی به آمایش سرزمین و ملاحظات زیستمحیطی دانست و گفت: تمرکز صرف بر پارامترهای اقتصادی و نادیده گرفتن آثار محیطزیستی، در نهایت منجر به تخریب منابع طبیعی و کاهش کیفیت زیست میشود؛ تجربهای که جبران آن بسیار پرهزینهتر از پیشگیری است.
