مجله اینترنتی مفید، در روزهای اخیر انتشار خبرهایی درباره حفاریهای گسترده و غیرمجاز در زیر بازار تاریخی تهران، توجه افکار عمومی و کارشناسان را به خود جلب کرده است. موضوع «حفر تونل ۵ هزار متری» در بازار تهران، بهتدریج ابعاد پیچیدهتری پیدا کرد و پای موضوعاتی چون ایمنی سازههای تاریخی، تخلفات ساختمانی، ضعف نظارت و تهدید جان شهروندان را به میان کشید. این حفاریها که بنا بر گزارشها بدون مجوز و در لایههای زیرین پاساژها و بناهای قدیمی انجام شده، نگرانیهای جدی را درباره پایداری سازههای بازار تهران، و فرونشست احتمالی در یکی از مهمترین مجموعههای تاریخی و اقتصادی کشور، ایجاد کرده است.
مرتضی ادیبزاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران، درباره این ماجرا و اقدامات میراث فرهنگی به مجله اینترنتی مفید گفت: در واقع آنچه اتفاق افتاده ایجاد زیرزمینهای غیرقانونی بوده که با تراشیدن پیها و جرزهای طبقه منفی پاساژ دستمالچی و ساختمانهای پیرامونی شکل گرفته است. بر اساس گزارشهایی که شهرداری نیز ارائه داده، از حدود دهه ۹۰ این اقدامات آغاز شده و بهصورت غیرقانونی بهتدریج اقدام به تراشیدن بخشهایی از سازه و ایجاد فضاهای زیرزمینی برای انبار کردهاند. این اقدامات بدون اخذ مجوز از شهرداری و میراث فرهنگی انجام شده و طبیعتاً مورد تأیید ما نیست.
او افزود: آنچه با عنوان «۵ هزار متر تونل» مطرح شده، در واقع به آن شکلی که در برخی اخبار منعکس شد، وجود ندارد؛ یعنی ما با یک تونل طویل و ممتد مواجه نیستیم، بلکه مجموعهای از فضاهای منفی یک و منفی دو است که بهصورت غیرقانونی ایجاد شدهاند. مجموع مساحت این فضاها بر اساس برآورد کارشناسان حدود پنجهزار متر است. در حال حاضر نیز به دستور دادستانی این فضاها پلمب شده و دستور داده شده که نسبت به ایمنسازی اقدام شود. چنانچه نیاز به تخریب و نوسازی باشد انجام شود و در غیر این صورت استحکامبخشی صورت گیرد و وضعیت به حالت اولیه بازگردد، چرا که این فضاها بسیار خطرآفرین هستند. هرگونه دستکاری در ستونها و دیوارهای باربر، خطرات جدی جانی به دنبال دارد. علاوه بر آن، بارگذاری بیش از اندازه و انبار کردن پارچه و سایر کالاهای قابل اشتعال، این محدوده را به یکی از کانونهای بالقوه خطر تبدیل کرده است.
ادیبزاده با اشاره به پدیده «جرزخواری» یا به اصطلاح «جرزتراشی» در بازار تهران، توضیح داد: این موضوع از گذشته وجود داشته و در دهههای اخیر بهویژه به دلیل شرایط اقتصادی، افزایش ارزش ملک و درآمدی بازار تشدید شده است. در بسیاری از موارد، بخشهایی از جرزها یا دیوارهای باربر تراشیده شده تا فضایی هرچند کوچک، حتی در حد یک مغازه یکمتری، ایجاد شود. این اقدامات موجب تضعیف بنیان سازههای سنتی شده است. در سازههای جدیدتر نیز، مانند همین پاساژ مورد بحث، اتفاقات مشابهی رخ داده است، بهگونهای که در سطوح زیرین فضاهایی ایجاد شده، که در اصل جزو فضای پُر سازه بوده و فونداسیون بنا روی آنها قرار داشته است. ستونهایی تراشیده شده که کاری بسیار خطرناک و بدون توجه به پیامدهای جانی و مالی آن بوده است. نه میراث فرهنگی و نه شهرداری هیچیک چنین اقداماتی را تأیید نمیکنند.
او اضافه کرد: در جلساتی که اخیراً در استانداری برگزار شده، مقرر شده است ضمن پیگیری حقوقی با متخلفان، موضوع رفع خطر در اولویت قرار گیرد. با توجه به تردد بالای مردم در این محدودهها برای خرید و امور روزمره، باید از هرگونه حادثه احتمالی جلوگیری شود. در حوزه میراث فرهنگی نیز پیشتر مکاتباتی با شهرداری و مراجع قضایی انجام شده تا برای پدیده جرزخواری تدبیری اندیشیده شود؛ هم از منظر مالکیتی و هم از حیث حقوق مکتسبه. اولویت باید بر ایمنسازی باشد.
معاون میراث فرهنگی تهران گفت: در سالهای گذشته نیز نمونههایی داشتیم که در برخی پاساژها و بازارچهها، ریزش اتفاق افتاده است. دلیل آن هم تراشیدن جرزها بوده؛ جایی که دیوار باربری با ضخامت ۶۰ سانتیمتر به دیواری ۱۰ یا ۱۵ سانتیمتری تبدیل شده است، بدون اینکه از بار وارده بر آن کاسته شود. حتی در مواردی بارگذاری بیشتری هم انجام شده است. تصور کنید سازهای که در ظاهر ایستاست، اما وقتی کارشناسی میشود، مشخص میشود که طاقها و بارهای آن بر روی یک قوطی فلزی ضعیف قرار گرفته که صرفاً با کاشی پوشانده شده است تا فضا بزرگتر به نظر برسد و ارزش تجاری ملک افزایش یابد.
ادیبازده با بیان اینکه این وضعیت نتیجه نبود نظارت شهری مؤثر و بیتوجهیهای گذشته است، اظهار کرد: مکاتبات انجامشده نیز در بسیاری از موارد بیاثر بوده است. از سوی دیگر، برخی مالکان تنها به سرقفلیها توجه داشتهاند و نسبت به مالکیت عرصه و تغییرات سازهای حساسیتی نشان ندادهاند. در برخی موارد، عرصههای وقفی نیز مورد دخل و تصرف قرار گرفته است. اینها از جمله مشکلات جدی سازهای بازار تهران به شمار میرود، چه از منظر بارگذاری بیش از حد و چه از منظر تخریب فضاهای زیرین.
او ادامه داد: برای مثال، در محدوده سرای سیگارچی، در تقاطع چهارراه گلوبندک، بازدیدی از زیرزمین انجام و مشخص شد در حیاط مرکزی بنا، مغازههایی ساخته شده و فضای باز حیاط بهطور کامل اشغال شده است. این بارگذاری سنگین موجب شده تیرآهنهای سقف زیرزمین دچار خمیدگی شدید شوند، بهطوری که در دورههای بعد مجبور شدهاند برای جلوگیری از ریزش، ستونهای موقتی اضافه کنند. همه این اقدامات بدون دانش فنی، بدون رعایت اصول مهندسی و بدون استانداردهای ساختوساز انجام شده است. بیشتر این تخلفات نیز شبانه یا در ایام تعطیل صورت گرفته است.
ادیبزاده افزود: به همین دلیل ضرورت دارد پایش دقیقتری بر فضاهای بازار اعمال شود. ما نیز در راستای حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی این محدوده که ثبت ملی است، و همچنین در جهت ایمنسازی، همکاری کامل با شهرداری داریم و تلاش میکنیم ضمن حفظ اصالت ساختار سنتی بازار، اقدامات لازم برای ایمنی آن انجام شود.
او درباره اقدامات میراث فرهنگی برای ایمنی بازار تهران و فهرستی که سازمان آتشنشانی از پلاکهای پرخطر ارائه کرده است، توضیح داد: این موارد به شهرداری ابلاغ شده تا به مالکان جهت ایمنسازی و مرمت اطلاعرسانی شود. البته در عین حال باید توجه داشت که به بهانه ایمنسازی، نباید بنای ارزشمند و سالمی در معرض تخریب قرار گیرد. ما این حساسیت را داریم و در مواردی نیز بازدید میدانی انجام دادهایم. هرجا که مکاتبهای از سوی آتشنشانی صورت گرفته، پاسخ داده شده است.
او افزود: بدیهی است که نمیتوان استانداردهای نوین ساختمانهای جدید را عیناً برای بناهای تاریخی قاجاری اعمال کرد، چه در حوزه پوشش دیوارها، چه تأسیسات و لولهکشی. بنابراین لازم است دستورالعملهای متناسب با بناهای تاریخی تدوین شود. ما آمادگی داریم در موارد خاص، حتی بهصورت موردی، دستورالعمل ویژهای برای هر بنا تدوین و اجرا کنیم.
۴۷۲۳۶
