مجله اینترنتی مفید/گیلان شب یلدا در گیلان، همچنان با رنگ و بوی گذشتههای دور در دل مردم این دیار زنده است. از باورهای کهن گرفته تا رسمهایی که نسل به نسل منتقل شدهاند، این شب در گیلان علاوه بر جشن و سرور، نمادی از نور و امید است. در کنار هندوانه و انار، رسم فال هندوانه، هدیه دادن به نوعروس و نوداماد و پیشبینی وضعیت زمستان از رفتار دامها، همه بخشی از فرهنگ غنی گیلانیهاست که در این شب بلند همچنان پابرجا مانده است.
میثم نوائیان در گفتوگو با مجله اینترنتی مفید با اشاره به آیین شب یلدا اظهار کرد: شب یلدا از جمله مباحث نجومی و در مورد اعتدالین و انقلابین در نشانه تابستان و زمستان را شامل میشد.
وی با اشاره به اینکه شب یلدا یا شب چله از دیرباز همراه با آداب و رسوم و باورهایی بود که امروز هم در سراسر کشور و گیلان شاهد هستیم، افزود: مهمترین بخش پاسداشت شب یلدا، محوریت خانواده بود. از گذشته تا به امروز همه ایرانیان گرد اعضای خانواده و معمولا بزرگتر فامیل جمع میشوند و در سیاهترین و تاریکترین شب سال به امید نور، روشنی و گرمای فردا جشن میگرفتند.
مسئول موزه باستانشناسی رشت با تاکید بر اینکه نور و روشنایی در فرهنگ ایرانیان از دیرباز بسیار مهم بود، گفت: یلدا یک واژه سُریانی به معنی «تولد خورشید» است و باور داشتند در این شب خورشید دوباره متولد میشود و ما به پاسداشت تولد نور و روشنایی در بلندترین و تاریکترین شب سال، جشن میگیریم.
وی با اشاره به اینکه یلدا و هر جشنی که از گذشته در فرهنگ ایران وجود داشته، فقط شادی نیست بلکه پشت آن تفسیر و تحلیل وجود دارد، افزود: بسیاری از رسوم گذشته هنوز در کشور وجود دارد و در نقاط مختلف گیلان هم برخی رسوم خاص هنوز هم انجام میشود که این شب را زیباتر میکند.
نوائیان با اشاره به تقویم گیلانیها، تصریح کرد: در تقسیمات زمستان در زبان گیلانی «پیلاچله» (چله بزرگ) و «کوچی چله» (چله کوچک) داریم و گیلانیها این دو را برادر میدانستند. پیلاچله برادر بزرگتر و کوچی چله برادر کوچکتر بود. پیلاچله منطقیتر و معقولتر است ولی کوچی چله یا همان برادر کوچکتر تند مزاج است.
وی با اشاره به باور گفتوگوی این دو برادر با هم که برادر بزرگتر به برادر کوچکتر میگوید «اگر من سن تو را داشتم در گهواره یخ میزدم»، تصریح کرد: در جامعه آماری هم اگر نگاه کنیم برفهای سنگین گیلان در کوچی چله اتفاق میافتد.
نوائیان تاکید کرد: پیلاچله ۴۰ روز و از شب اول دی تا ۱۰ بهمن و جشن سده است و کوچی چله هم ۲۰ روز تا اسفند، ماه حوت است.
مسئول موزه باستانشناسی رشت با اشاره به برخی از رسوم شب یلدا در گیلان، گفت: در این شب از میوههای سرخ و قرمز رنگ از جمله هندوانه، انار و لبو استفاده میکنیم که اینها نمادی از سرخی آتش هستند و از گذشته عقیده بر این بود با این کار گرمی آتش را در شب سیاه و سرد، در دل خودمان زنده نگه میداریم.
نوائیان با بیان اینکه هنوز هم هندوانه پای ثابت شبچرههای شب یلداست، تصریح کرد: در گذشته اعتقاد داشتند اگر در شب چله هندوانه بخورند در تابستان تشنگی بیجارکاری (فعالیت در شالیزارها) و شرجی تابستان آنها را اذیت نمیکند و در واقع با خوردن هندوانه تشنگی تابستان از بین میرود.
وی افزود: رسم فال هندوانه از دیگر رسوم گیلان است، به این صورت که بعد از صرف هندوانه، قسمتی که به بوته وصل است را به صورت دایرهای میبریدند. آن را به چهار قسمت تقسیم میکردند و پدر خانواده آن را دست گرفته و افراد خانواده نیت کرده و به پشت سر میانداختند. اگر قسمت سبز میآمد آن را به نیت خیر میدانستند و هر چقدر به سمت سفیدی میآمد، دوباره تکرار میکردند.
مسئول موزه باستانشناسی رشت با اشاره به یکی دیگر از رسومی که هنوز هم در گیلان وجود دارد، گفت: هدیه دادن به نوعروس و نوداماد از جمله این رسوم است. خانواده داماد برای نوعروس هدایایی با عنوان «چلهای» در نظر میگرفتند و آن را برای خانواده عروس میبردند و متقابلاً خانواده عروس هدایایی برای داماد در نظر میگرفتند و به خانواده داماد میدادند.
نوائیان ادامه داد: در منطقه اشکور رسم و باور بر این بوده که چهل خوردنی را باید نوش جان میکردند. با توجه به اینکه امکان خوردن ۴۰ نوع خوراکی همزمان وجود نداشته، معمولا ۴۰ دانه گندم برشته میخوردند با این باور که به قحطی و گرسنگی دچار نشوند.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه در منطقه برهسر خورگام رودبار نیز میوه اربابوکاج پای ثابت خوراکیهای یلدایی بود و هست، افزود: میوه اربو در فصل پاییز و در مناطق جنگلی میروید را برمیداشتند به چهار قسمت تقسیم و در آب نمک یا آب کونوس میگذاشتند و آن را در شب چله نوش جان میکردند.
مسئول موزه باستانشناسی رشت به رسم جالب گیلانیها در صبح فردای شب چله اشاره و تصریح کرد: این رسم، هواشناسی با باز کردن درب آغلها بود.
نوائیان گفت: صبح فردای شب چله که درب آغل را باز میکردند اگر گاو یا گوسفند سفید بیرون میآمد میگفتند امسال پر برف است. اگر گاو یا بز سیاه بیرون میآمد میگفتند باد و باران است و اگر گاو یا گوسفند بور یا زرد بیرون میآمد آن را نشانه خشکی میدانستند.
در نهایت، شب چله در گیلان نه تنها فرصتی برای دورهمی خانوادهها و جشن گرفتن است، بلکه فرصتی برای گرامیداشت تاریخ و فرهنگ این دیار کهن نیز به شمار میآید. با وجود تغییرات زمانه، گیلانیها هنوز هم به رسومات خود پایبندند و با باورهایی که از گذشته به ارث بردهاند، در این شب بلند، امید به روشنایی و گرما را زنده نگه میدارند. آیینهای یلدا در گیلان همچنان نماد عشق به طبیعت، خانواده و سنتهای دیرینه است که در دل هر فرد گیلانی درخشیده و به نسلهای بعد منتقل میشود.
mofidmagazine.ir
